Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
ZbigniewZielonka
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-
JanZamoyskijakokanclerznasejmiewystąpiłkiedyśwwalcezinnowiercami
ipowiedziałtak:jeżelibyścieprzeszlinakatolicyzm,wszyscywrócilinawiarękato-
licką,todałbymsobiegłowęuciąć,alejeżelibyktośwaszmusiłdotego,tokażęsobie
wtejchwiliodciąćswojądłoń.Amówiłtoczłowiek,którywmłodościorganizował
ruchreformacyjny.Dojegowłościzjeżdżałasięszlachtastaropolska,uniegoprawdo-
podobniezostałporazpierwszywygłoszonywierszmłodegoKochanowskiegoCzego
chceszodnasPanie8.Zamoyskibyłmłodym,zaciekłymkalwinistą,ajednakpóźniej
postudiachwPadwieprzeszedłnakatolicyzm.Itoonpowiedziałnasejmiedoinno-
wiercówteznamiennesłowaświadcząceoogromnejtolerancji.Tak,takabyławtedy
myślpolska-tolerancyjna!
Trzebarównieżzaznaczyć,żeniewszędzietawolnośćitolerancjabyła.Naprzy-
kładluteraniebardzotęwolnośćograniczali.Wkilkumiastachzdominowanychprzez
żywiołprotestancki-Grudziądzu,Gdańsku,ToruniuiChełmnienadWisłą-tolute-
raniezabranialikatolikomsprawowaniaurzędówwRadzieMiasta,zajmowaniasta-
nowiskkierowniczych,podejmowaniapracynauczycieliwszkołachitobyłowtych
czasach,kiedywcałejRzeczypospolitejpanowaławolnośćiswoboda.Mówimyczę-
sto,żenaprzykładPiotrSkargazadalekosięposuwałwswoichkazaniachikrytyce
protestantów,alewtymsamymczasie,wtejsamejRzeczypospolitejbyłytakieziemie,
naktórychwolnośćreligijnabyłaograniczanawsensiecywilnym.
Zcałąpewnościąiodpowiedzialnościąmożnamówićofenomeniepoczątkówre-
formacjiwPolsce-oreformacjibezstosów,bezmordów,bezprzemocy.Wynikałoto
nieznaturyPolaków,czyLitwinów,alezustrojupaństwowego,zestrukturyRzeczy-
pospolitejszlacheckiejiztolerancji,jakiejnigdziepozaRzeczpospolitąwówczasnie
było.JanKochanowskipoczątkowosprzyjającyreformacji,potemnapisałwZgodzie
atakującewersy:
ChwałaPańskanieidziewzgodzie,awjedności,
JakosamPanprzykazał,alewwszeteczności
Ibluźnierstwapełnesązborychrześcijańskie,
Czegonigdyniesłysząbożnicepogańskie.
(…)
Alenicgruntownegostawićniemożecie,
Pókitegokorzeniazłegoniewyrwiecie,
Naktórymspornyrozterkiniezgodaroście.
Achcecielimięsłuchać,powiemjawamproście:
Wszyscyścieodstąpiliodswegourzędu,
Więcteż,gdziesięobrócisz,wszędypełnobłędu.
Świątobliwośćżywota,którąświecićmieli,
Zgasłaprostowduchownych,bosięwdaćwoleli
Wrozkoszynieprzystojneipróznebiesiady,
Aprosteludzigorsząteichzłeprzykłady.
8J.Kochanowski,Dziełapolskie,oprac.J.Krzyżanowski,Warszawa1972,s.299-300.
